Н.И. Ашмаринăн эткерлĕхне халалланă уяв

Мероприятие ирттернĕ май 17 томлă чăваш словарĕ пирки хальхи ăру çыннисем, ашшĕ-амăшĕсемпе ачисем, пачах та пĕлменни паллă пулнă. Пĕр сăмахпа каласан, тĕлĕнтермĕше вара интернет сетĕнче те мар, Америкăпа Африкăра та мар, вырăнти шкул библиотекинче тупнă.
Мĕнрен пуçланса кайнă-ха çак ĕç? Малтанлăха спектакле видео çине ÿкерме шут тытнă. Ĕçе вăраха тăсас темен. Сентябрь уйăхĕнче асанне-кукамайсем садсемпе пахчасенчи ĕçсене вĕçлеççĕ. Ĕлĕкрех çамрăксемпе ачасемшĕн çакă кĕрхи-хĕллехи йăла уявĕсем пуçланнине пĕлтернĕ. Çавăнпа словарьсене уçса пĕр-пĕр йăла-йĕрке çинчен пĕлме шутланă. «У» сас паллипе «улах» сăмах шыраса тупнă. Ашмаринăн словарĕ аса килнĕ. Кĕнеке çÿлĕкĕсем çинчен пĕр купа кĕнеке антарнă. Тĕлĕнтермĕш, 17 томлă словаре асăрханă.
Кирлĕ статьяна тупса «улах» - каçхи çамрăксен пухăвĕ тенине вуланă. Кĕркуннепе хĕлле çĕр вăрăм чухне хĕрсем алă ĕçĕ тума пĕр-пĕр пÿрте пухăннă. Кил хуçисем вăл каç çĕр выртмаллах тăванĕсем патне хăнана е пĕр-пĕр ĕçпе кайнă. Улах çинчен илтнĕ каччăсем те çак çурта килнĕ. Паллах, пуш алăпа мар, хăйсен алă ĕçĕпе, сĕрме купăспа, кармунпа, шăпăрпа. Малтан ĕç тунă, пĕр-пĕрне мĕн пĕлнине кăтартнă, вĕрентнĕ. Ункая ялти хыпарсене, пĕр-пĕрне сÿтсе явнă, шÿтсем каласа култарнă. Кайран вара вăйăсем, ташă-юрă пуçланнă, вĕсем тул çутăличченех тăсăлнă. Акă сире улах, куçару тăрăх - пĕчченлĕх вырăн. Çак тĕслĕхре «улах» сăмах çамрăксем ыттисенчен уйрăм пухăннине пĕлтерет.
Чăваш словарьне пухса хатĕрлекен çыннăн Николай Иванович Ашмаринăн биографийĕ те пухăннисене тĕлĕнтернĕ. Вăл чăваш пулса çуралман-çке, вырăс çынни пулнă.
- Чăн та, пĕрремĕш словарьсене чылай чух йăхташсем мар, ытти наци çыннисем йĕркеленĕ. Сăмахран, вырăспа якут чĕлхи словарĕсене Владимир Даль тата Эдуард Пекарский никĕсленĕ, - ăнлантарса панă И.Г. Тарасов шкул директорĕ. - Ку, паллах, ахальтен мар. Юнашар пурăнакан ытти наци чĕлхине тĕпчекен çын çеç хăйĕн тăван чĕлхине лайăх пĕлнипе мăнаçланаять. Чĕлхесене танлаштарса тĕпчени хăйне евĕр интереслĕ пĕлÿ меслечĕ шутланать.
Тĕрĕк чĕлхисене тĕпчекен чĕлхе ăсти Николай Ашмаринăн кун-çулĕ ачасене кăсăклантарнине шута илсе вĕрентекенсен канашĕ кăçалхи вĕренÿ çулне ăсчахăн эткерлĕхне тĕпчессине халаллама шутланă. Чăн та, хăш мероприятине хатĕрленĕ чух та ялан Н.И. Ашмаринăн словарĕпе çыхăнтарса пулать. Ахальтен мар ăсчах словаре математика факчĕсен пуххипе танлаштарнă. Пурнăçра пулнă кашни ĕç вара тавралăхри тĕнчепе паллаштаракан пĕлÿ никĕсĕ шутланать.
Иван ГРИГОРЬЕВ.
Ĕпхÿ хули.