«Кĕнекесĕр çын тăлăх»

Чылай чухне вулакансем редакцире журналистика факультетĕнчен вӗренсе тухакансем ĕçлеççĕ тесе шутлаççĕ. Анчах та чăн пурнăçра апла мар, тĕрлĕ професси çынни çак ĕçе кÿлĕнме пултарать. Çакă пĕтĕмпех çыннăн пултарулăхĕнчен килет.
Эпĕ паллакан редакторсенчен пӗри – Лилия Леонтьева. Вăл – Ĕпхÿ ăслăлăх тата технологи университечĕн Çтерлĕ филиалĕн редакципе издательство секторӗнче кӑларӑм енӗпе ĕçлекен редактор. Çак профессипе ҫывӑхрах паллашас тесе эпĕ унăн ĕç вырăнĕнче пултăм.
– Лилия Владимировна, хӑвӑрпа кĕскен паллаштараймăр-ши?
– Эпӗ 1991 ҫултан пуçласа редакципе издательство секторĕнче ӗҫлетӗп. Манӑн ӗҫ – творчествӑллă, интереслӗ, тӗрлӗ енлӗ. Эпĕ проектсем, кӗнекесем, журналсем, ăслăлăх кандидачĕсемпе тата докторĕсемпе пӗрле диссертаци ӗҫӗсем нумай хатĕрленĕ. Студентсене те яланах пулӑшма, канаш пама хатӗр. Нумай ҫул хушши тӳрӗ кӑмӑлпа ӗҫленӗшӗн Пушкăрт патшалăх университечĕн, Ĕпхÿ ăслăлăх тата технологисен университечĕн, ПР Вĕрентÿ министерствин Хисеп хучĕсене тивĕçнĕ.
– Редактор тивĕçĕсене пурнăçласси мĕнрен пуçланчĕ?
– Эпĕ вĕренекен аслă шкулта 1991 ҫулта редакципе издательство секторне йӗркелес ĕç пуҫланнăччĕ. Ку ĕç мана тыткăнларĕ. Çапла редактор ӗҫĕпе эпӗ студент вӑхӑтӗнчех паллашрăм. Утӑм хыҫҫӑн утӑм редактор ӗҫне хăнăхма тытӑнтӑм, чӗлхе ҫаврӑнӑшне, стилистика мелӗсене тата редактор техникисене алла илтĕм. Унтанпа чылай çул иртрĕ. Акӑ, темиҫе ҫул ӗнтӗ сӑмахсене килӗшӳллӗн вырнаçтаратăп, шухăшсене тӗрӗс йĕркелеме пулăшатăп.
– Редактор ĕçĕнче сире мӗн хавхалантарать?
– Мана ĕç процесӗ, кӗнеке кӑларасси те интереслĕ. Паллах, хам тăвакан ĕçе юратни.
– Кӗнекесене редакцилес ĕç мӗнле пырать?
– Кӗнеке тӑвас ĕҫ питӗ тӗлӗнмелле, хӑш чухне кӑткӑс та. Вӑл текстпа тӗплӗн паллашнинчен тытӑнать, эпӗ унӑн тупсӑмне ӑнланма, автор шухӑшӗпе тӗп идейисене вулакан патне ҫитерме тӑрӑшатӑп. Ун хыççăн произведени тытӑмне, унӑн логикине тата мĕнле йĕркепе çырса кăтартнине асӑрхатӑп, автор стилӗпе чӗлхине тарӑнрах тишкерме тытӑнатӑп. Авторӑн хӑйне евӗрлӗ сассине упраса хӑварса, ӑна пӑсмасӑр, ҫав вӑхӑтрах текста вуламалла та кӑмӑла каймалла туса тÿрлететĕп.
Малалла грамматика, пунктуаци тата орфографи йӑнӑшӗсене тӳрлетме тÿр килет. Ҫак тапхӑрта уйрӑмах тимлӗ пулмалла, мӗншӗн тесен пӗчӗк йăнăш е тӗрӗс мар лартнӑ запятой предложени пӗлтерӗшне е пӗтӗм абзаца та улӑштарма пултарать. Ҫавӑн пекех кӗнекере кӑтартнӑ пулăмсен тӗрӗслӗхне тӗрӗслемелли тапхӑр та пӗлтерӗшлӗ.
– Кӗнеке калăплама йывӑр-и?
– Кӗнеке калăпласси çăмăл ĕç мар. Анчах та ĕçе юратни, темиçе çул хушшинче пысăк опыт пухни ума лартнă тĕллевсене ăнăçлă пурнăçлама май парать. Кӗнеке редакцилесси – яваплӑ ӗҫ, вӑл редактортан текстпа ӗҫлеме кӑна мар, произведени пӗлтерӗшне ӑнланма та ыйтать.
– Ман шутпа, редактор тĕп ĕçне тунисĕр пуçне хӑйӗн ӗҫтешӗсене ҫитӗнӳсем тума та хавхалантармалла пек. Сирӗн шутпа, ӗҫ-хӗл ӑнӑҫлӑ пултӑр тесен çынра мӗнле енсем пулмалла?
– Редакторăн тарăн пĕлÿллĕ, текстпа лайăх ĕçлеме пĕлмелле, тимлӗ пулмалла.
– Хăвăр пурнăçланă проектсенчен хăшĕ ытларах кăмăла каять сире? Мӗншӗн?
– Ĕçленĕ вăхăтра кӗнекесем калăплас енӗпе тӗрлӗ проектсем пурнăçлама тÿр килнĕ. Уйрӑмах «Чӑваш туйĕ; фотоальбома» палăртас килет. Кӗнекене чӑвашла, вырӑсла тата акӑлчанла пичетленĕ. Ăна пухса хатĕрлекенĕсем – Лира Афанасьевапа Лариса Коротаева доцентсем. Вĕсем Пушкӑртстан Республикинчи чӑвашсен туй йӑлине уçса паракан информаци, сăн ÿкерчĕксем, материалсем пухас енӗпе пысӑк ӗҫ турĕç. Вăл питĕ илемлĕ, вулакансемшӗн усӑллӑ пулчӗ. Çакă та манăн ĕç пĕлтерĕшлĕ пулнине çирĕплетсе пачĕ.
– Редакципе издательство секторӗ çулсерен университетăн миçе кĕнекине пичетлет?
– Çулталăкне 100-150 кĕнеке (тĕрлĕ ятпа) вулакан патне çитерме тăрăшатпăр. Вĕсен кашнинех хăйсен уйрăм тиражĕ.
– Иртнĕ çул «Чӑваш уйрӑмӗ» юбилейне паллă турĕ, мӗн каланă пулăттӑр эсир ун ҫинчен?
– 1994 çулта уçăлнă чăваш уйрăмĕ çулсерен аталанса та вăй илсе пычĕ. Чăваш филологийĕн тата культурин лаççи кăна мар, вăл аслă пĕлÿллĕ ăстасен пултарулăхне аталантармалли вырăн та пулса тăчĕ. Чӑваш уйрӑмӗнче профессионал преподавательсем ӗҫлеҫҫӗ, пултаруллă студентсем вĕренеççĕ. Пирĕн вĕрентекенсем учительсен пĕлĕвне паянхи чĕлхе ăслăлăхĕн шайĕнче тытас, студентсене вĕрентмелли кĕнекесем кăларас, чăваш чĕлхипе литературин, халăх сăмахлăхĕн кулленхи вырăнĕ пирки тата вĕрентÿпе çыхăннă чылай ыйтăва татса парас енĕпе тăрăшаççĕ. Вĕсен çĕршер наука статйипе методика кăтартăвĕ, вĕренÿ кĕнекипе хăнăхтару пуххи, словарĕпе монографийĕ çĕршер вĕрентекенпе пин-пин вĕренекен умĕнче куллен усă курмалли вĕренÿ тата ĕç хатĕрĕсем пулса тăчĕç. Çак кĕнекесем пурте тенĕ пекех ман алă урлă витĕр иртнĕ, çакăншăн эпĕ савăнатăп.
– Сирӗн ӗҫĕре хак паракан пӗр сӑмах.
– Хавхалану.
– Эсир студентсене мӗнле кӗнеке вулама сӗннӗ пулӑттӑр?
– Кĕнекесĕр çын тăлăх, туссăр, пĕлĕшсĕр пекех. Çырас кăмăллă студентсене «Настольная книга журналиста» вуласа тухма сĕннĕ пулăттăм.
– Сирте чăваш юнĕ пур-и? Сирĕн йăхра паллă çынсем пулнă-и?
– Манăн мăн асаттесемпе асаннесем, кукаçипе кукамай, тăвансем, мăшăрăм – пурте чăвашсем. Паллах, эпӗ те чӑваш, ҫавӑнпа мăнаçланатӑп та.
Тăван çĕршывăн Аслă вăрҫин ветеранĕсем – Илья Никитичпа Ольга Прохоровна Петровсем – ман кукаçипе куками. Йӑмӑкӑм Ирина Владимировна Петрова – Мордва Республикинчи Саранск хулинчи И.М. Яушев ячĕллĕ оперӑпа балет театрӗн артистки, Мускаври Пĕтĕм тӗнчери VI Наци искусствин фестивалĕн лауреачĕ. Халĕ Саранск хулинче хореографи шкулĕнче вĕрентет. Манӑн учитель, наставник, маншӑн хаклӑ ҫын – филологи наукисен докторӗ, наукӑсен академикӗ Иван Егорович Карпухин профессор. Унпа манӑн професси пурнӑҫӗ ҫыхӑннӑ.
– Мӗнле шутлатӑр эсир, чӑвашсем ӗҫчен халӑх-и?
– Чӑвашсем питӗ ӗҫчен те тăрăшуллă. Чăваш хăйĕн ĕçне юратса, яваплăха туйса ĕçлет, çавăнпа хисепе тивĕçлĕ.
– Сирӗн хобби мӗнре палӑрать?
– Йогăпа кăсăкланатăп, пушă вăхăта спорта халаллатăп: чупатăп, мыщцăсене лайăх витĕм кÿрекен хăнăхусем тăватăп. Пĕрмай таçта васкани, тем тĕрлĕ ĕç пурнăçлани, информаци ытлашши пулни ÿт-пÿшĕн питĕ сиенлĕ. Эпир сахал хускалатпăр, начар çывăратпăр, утнă вăхăтрах çиетпĕр, лăпланма пĕлместпĕр. Йога вăл – хамăра алăра тытма май паракан инструмент.
– Чи лайăх кун сирĕншĕн мĕнле пулмалла?
– Ĕҫри тӗллеве пурнӑҫланӑ кун – маншăн чи лайăххи.
– Сирӗн характера палӑртакан пилӗк сӑмах.
– Яваплӑх, ӗҫченлӗх, ырӑ кӑмӑллӑх, тараватлӑх.
– Лилия Владимировна, тавах ăшă калаçушăн. Сире, сирĕн коллектива кулленхи пурнăçра, малашнехи ĕçре ăнăçу сунатăп.
Татьяна ИВАНОВА,
ĔНТУ Çтерлĕ филиалĕн студенчĕ.