«Ырă ырăпах таврăнать, май пулсан пулăшас пулать, ырă тунине çын манмасть»

Мана анне час-часах хăйĕн ашшĕ çинчен каласа парать. Эпĕ те сире унпа паллаштарасшăн. Мĕнле çын пулнă-ха пирĕн кукаçи Георгий Михайлович Иванов?
Георгий Иванов (хăйсен хушшинче ăна Юрки тенĕ) 1931 çулхи март уйăхĕн 10-мĕшĕнче Пишпÿлек районне кĕрекен Хушăлка ялĕнче çуралнă. Кукаçин шăпи питĕ йывăр пулнă. Унăн ашшĕ, манăн мăн кукаçи Михаил Иванович, Граждан вăрçинчен аманса таврăннă. Анчах та вăрах пурăнайман, кукаçи виççĕре чухне, 1935 çулта, çĕре кĕнĕ. Пĕтĕм пурнăç йывăрлăхĕ унăн амăшĕ, Агафья Ильинична, çине тиеннĕ.
XX ĕмĕрĕн 1930-мĕш çулĕсем пирĕн халăхшăн çăмăл пулман. Юркисен çемйине те, ачисем пĕчĕк пулнине пăхмасăр, пурлăхне туртса илсе çуртĕнчен çийĕнчи кĕписемпе çеç хăварса кăларса янă. Агафине çавăн чухне ялти пĕр хастар çапла каланă тет: «Хăвăн çине миçе кĕпе тăхăнма пултаратăн, çавсем пурте санăн пулĕç». Вăл вара хăйĕн çине çичĕ кĕпе тăхăнма пултарнă, тет. Çемье пĕр тăванĕсен патĕнчен теприсем патне куçса çÿренĕ. Каярахпа вара виçĕ сыпăкри хурăнташĕсем патĕнче пурăннă. Пурнăç йывăр пулнăран амăшĕн тепре качча кайма тÿр килнĕ. Георгий вăрах вăхăт утайман, хырăмпа шуса çÿренĕ, вăл улттăра çеç ура «туяннă». Ăна Тунна (Домна) ятлă аппăшĕ кутамкка туса хыçне çакса çÿренĕ.
Тăван çĕршывăн Аслă вăрçи пуçланнă чухне ача вуннăра пулнă. Ватти-вĕтти хирте вăй хунă, ĕç нумай пулнă, пушă алăсем çитмен. Май пур таран пурте тăрăшнă.
Ĕçлеме юратакан Георгий те вунă çула çитичченех сухаланă, сÿреленĕ, арпалăх турттарнă. Ялти тĕреклĕ лашасене вăрçа ярса пĕтернĕрен хирти ĕçсене пурнăçлама вăкăрсене кÿлмелле пулнă. Хăш-пĕр вăкăрсем кутăнлашнă, турткалашнă, урса кайма та пултарнă. Анчах та мĕнле йывăр вăхăтсенче те ĕç чарăнса тăман – пурте çĕнтерĕве, мирлĕ пурнăçа кĕтнĕ. Выçлă-тутлă пулсан та, чирлесен те пуçĕсене усман. Çĕнтерÿ кунне Георгий ытти ачасемпе пĕрле кĕтсе илнĕ, калама çук питĕ савăннă, савăннипе пурте макăрнă, сикнĕ, анчах никам та ĕç вырăнне пăрахса кайман, малалла ĕçленĕ.
1947 çулта çемьене йывăр хуйхă килсе çапнă: Юркин амăшĕ ачисене тăлăха хăварса пурнăçран ĕмĕрлĕхех уйрăлса кайнă. Аслă пиччĕшĕ Аким Юркишĕн амăшĕ вырăнне те, ашшĕ вырăнне те юлнă. Аким Михайлович ачана тĕрĕс çул çине тăма пулăшнă, выльăх тухтăрĕсене хатĕрлекен шкула вĕренме янă. Каччă професси пĕлĕвĕ илнĕ хыççăн ялта выльăх тухтăрĕ пулса ĕçленĕ. 1951-1954 çулсенче Георгий Ленинград хулинче салтак тивĕçне пурнăçланă. Кунта вăл пĕрремĕш хут техникăпа паллашнă, танк экипажĕн наводчикĕ пулнă. Çарта службăра тăни ăна пиçĕхтернĕ, йывăрлăхсенчен хăрамасса вĕрентнĕ. Кукаçие пĕлекенсем çав çулсене вăл ялан ырăпа аса илнине каласа параççĕ.
Çар çыннине кĕске вăхăта паракан отпуск вăхăтĕнче кукаçи Эрмитажа экскурсисене çÿреме юратнă. Тата унăн çырăвĕсенчен çакă паллă: салтакпа хулара ачасăр пурăннă мăшăр паллашнă пулнă, вĕсем кайран та çыхăну тытнă иккен. Георгий хăйĕн ачисене те Ленинграда илсе кайса кăтартас ĕмĕтленнĕ.
Салтакри виçĕ çул пĕр сисĕнмесĕр иртсе кайнă. Çамрăкăн Ленинград хулинче юлма май пулсан та, вăл тăван яла таврăннă. Тăрăшуллă ачана колхоз председателĕ хăй патне чĕнсе илсе шофер курсне вĕренме кайма сĕннĕ. Çапла Георгий ялти темиçе çамрăкпа Октябрьск хулинчи шкула вĕренме кĕнĕ. Çак вăхăтран унăн машина çулĕпе çыхăннă пурнăç пуçланнă.
Колхозра ăна ЗИС 74-94 БАШ машина шанса панă. Георгий Михайлович транспорта юсаса, пăхса тăнă, тимĕр тус хăйне тирпейлĕ тытнăшăн ырăпа тавăрнă.
Приютовăри элеватора 45 çухрăма тырă турттарнă, кунне çиччĕ хутланă. Ĕç хыççăн силос валли симĕс курăк (симĕс масса тенĕ ăна, – авт.) турттарнă. Гравине те, вутта та кирлĕ çĕре вăхăтлă çитермелле пулнă. Ун чухне çын ĕçне çăмăллатмалли машинăсем пулман, хĕрарăмсем алă вĕççĕн тиенĕ.
Çулсем иртнĕ май ăсталăх та, коллектив хушшинчи хисеп те ÿснĕ. Георгий ятне ялта çеç мар, районта та пĕлекен пулнă. Хастар çамрăка куçса çÿрекен «Передовик вымпелне» панă. Кашни машинипе вăл аллăшар пин çухрăм тунă.
Вăхăт иртнĕçемĕн пурнăç йĕрки улшăннă, пĕчĕк колхозсене пысăк совхоза пĕрлештернĕ. 1967 çулта Георгий Михайловича ЗИЛ-150 çине лартнă. Çак машинăна вăл 500 пине яхăн çухрăм чуптарнă. Çапла вара тата 10 çул иртсе кайнă. Хăй пурнăçĕнче чăваш арĕ пиншер çухрăм тунă, пиншер тонна çăк турттарнă, тоннипе сĕрмелли-çунтармалли хатĕр перекетленĕ. Георгий Михайлович ялан малти ретре пулнă. Унăн ĕçне Хисеп хучĕсемпе, Тав çырăвĕсемпе, хаклă парнесемпе паллă тунă. Темиçе çул хушши вăл «Коммунизмла ĕç ударникĕ» ята тивĕçнĕ. Унăн сăн ÿкерчĕкĕсем «Хисеп хăми» çинчен кайман. Кукаçин «Ĕçри хастарлăхшăн» медалĕ те пур. Георгий Мехайловичăн ĕçне саккăрмĕш пилĕкçуллăхра пысăка хурса хак панă. 1971 çулта вăл Тăван çĕршывăн пысăк наградине тивĕçет – ăна Ленин орденĕпе чыслаççĕ.
Çакăн хыççăн çамрăк шофер тата та ытларах тăрăшса ĕçленĕ. Вăл «Коммунизмла ĕç ударникĕ», «Социализмла ăмăрту çĕнтерÿçи» ăмăртусенче нумай çул хушши малти вырăнта пулнă.
Тĕрлĕ йышши çăк турттарма республикăри Çтерлĕ, Мелеуз, Белорецк, Давлекан, Туймазă хулисене каймалла пулнă. Шанса панă ĕçе Георгий Михайлович ялан тивĕçлĕ пурнăçланă, унăн машини кирек хăçан та йĕркеллĕ ĕçленĕ.
1975 çулта Георгий Михайловича Украинăна, Винница тăрăхне, улăм хатĕрлеме янă. Станцине шанчăклăрах çитерес тесе вăл улăм тĕркисене (тюк) йĕркеллĕ майлаштарнине сăнаса тăнă, техника енчен пулăшнă. Украинăран хăй ачисем валли тем тĕрлĕ кучченеç те илсе килнĕ.
1966 çулта Г.Иванов коммуниста сĕт турттармалли ГАЗ-53 машина çине лартаççĕ. Сĕт пахалăхне те хăйĕнех тĕрĕслемелле пулнă. Сĕте фермăран вăхăтлă çитермесен вăл йÿçме пултарнă, юрăхсăра тухнă.Совхозшăн ку пысăк çухату шутланнă. Хĕллехи тăман витĕр те, çурхи йĕпе-сапана пула çулсем начар пулнине пăхмасăр сĕте вăхăтлă çитерме пултарнă вăл. Çапла тăрăшса ĕçленĕ ырă кăмăллă чăваш çынни, сăпайлă ял ĕçченĕ нимĕнле йывăрлăхран та хăраман!
Çынсем Георгий Иванова ĕçри çитĕнÿсемшĕн кăна мар, лайăх та тараватлă çемье пуçĕ пулнăшăн та хисепленĕ. Атте-анне ăшшине курмасăр ÿснĕрен-ши хăйĕн ачисене питĕ юратнă вăл, хăй курманнине вĕсем курччăр тенĕ. Хăй выçлă-тутлă ÿснĕрен-ши, вĕсемшĕн нимĕн те шеллемен. Ĕçчен те ырă кăмăллă Галина Федоровна мăшăрĕпе вĕсем ултă ача çитĕнтернĕ.
Георгий спортпа та туслă пулнă, акатуйсенче иртекен ăмăртусене ялан хутшăннă, кире пуканĕ йăтнă, кĕрешнĕ. Шел пулин те, кукаçи 2001 çулхи октябрь уйăхĕн 17-мĕшĕнче пиртен ĕмĕрлĕхех уйрăлса кайнă.
Георгий Михайловича çынсем халĕ те ырăпа аса илеççĕ. Шоферта ĕçленĕ чух ял çыннисемшĕн вăл район центрĕпе çыхăнтараканни пулнă: пĕр-пĕр япала парса ямалла, илсе килмелле, хут кĕртсе памалла, кирлĕ çĕре ларса каймалли-килмелли пулсан та вăл нихăçан та хирĕç пулман. Ялан çынсене ăнланма, пулăшма тăрăшнă. Çул çинче тăракансене вăл нихăçан та пăрахса хăварман, ялан лартса кайнă. «Пурнăçра тĕрлĕрен пулать, хамăрăн та шартлама сивĕре е çил-тăманра çапла çул çинче кĕтсе тăмалла пулсан мĕн тумалла, ăçта кайса кĕмелле? Ырă тусан ырăпах таврăнать, май пулсан, пулăшас пулать, ыррине çын манмасть», – тенĕ пирĕн кукаçи.
Эпир ăна ырăпа кăна асăнатпăр. Çăтмахра çÿре, пирĕн юратнă кукаçи.
Мария СТЕПАНОВА, Хушăлка вăтам шкулĕн 9 класс вĕренекенĕ.
Пишпÿлек районĕ.